Ата жолы - бабалар салған ізбенен

Қыдырбай молданың әңгімесі

«Мен 13 жасымда жетім қалдым. «Отау иесі» деп қарт әкем мені 13-ке толар-толмасымда-ақ, үйлендіріп тастаған. «Әлі бала жас қой, тым ертерек емес пе?» деп сұраған ағайынға, «менің жасым кеп қалды, көзімнің тірісінде келін түсіріп кетейін, немерені Құдай өмір берсе көрерміз» дейді екен. Ол кезде Талқының (тау) аузында отырамыз, жаздай есекпен, атпен сүйреп әкелген қарағайдан қатырып тұрып екі ауыз там салып алғанбыз. Ол уақытта ортаға қоятын темір пештің өзі қат, табылмайды. Амал жоқ, қысты күні ортаға от жағып, соның шоғын көміп қоятынбыз. Таң ата шешем әлгі шоқты қоздатып, үстіне шөп-шалам салып , үрлеп тұтатып алады. Ол кездегі тіршілігіміз сондай ееді. Бірақ, мен үшін осы өмірім Жұмақтан қымбат екенін кейін білдім…

Жағдайымыз жақсы еді. Әке-шешемнің осы жақтан алып барған, сосын сол жақта сауда жасап тапқан азын-аулақ ақшасы да, алтыны да, малымыз да бар еді. Біздің халық данышпан ғой «мал бір жұттық» дегенді қалай тауып айтқан?! Бір қыстағы жұттан таяқ ұстап қана шықтық. Сонда да болса, жаздыгүні әкем мені үйлендірді. Тағы қыс түсті.

Бір түнде үйіміз өртеніп кетті. Аяқ жағымызға қозға қойған шоққа көрпе ме, әлде жамылған тон ба, түсіп кетіп, ол жанып, біздің қарағайдан салған үйіміз, кәдімгі бір қорап сіріңке құсап лап ете қалды. Мен қашып шықтым. Біздің үйдің аяқ жағында шамамен 300 метрдей жерде Қырықбай деген менің құрдасымның әкесі тұратын. Жалаңаяқ сол үйге қарай жүгірдім. Менің айқайымды естіп олар да жүгіріп шыққан екен. Қайта барып, үйді өшіруге әрекеттендік. Жәпей деген ағам үстіне бір шелек мұздай суды құя салды да, жанып жатқан үйге кіріп кетті. Біраздан кейін менің шешемді көтеріп шықты. Есіктен шыға бергенде жанып жатқан үйдің босағасы үстеріне құлап түсті. Қаумалаған ел зорға шығарып алды. Ағам біраз күйгені болмаса аман қалды. Шешем әуелі ыстан есінен танып қалған екен, кейін есін жиды, бірақ, сол кеудесіне түскен оттан оңала алмады. Көп ұзамай көз жұмды. Ал әкем және менің 13 жастағы келіншегім, сол пәк күйінше өртеніп кетті. Біз бір әке бір шешеден туған 1 ұл, 1 қыз ғана едік. Үйді өрт жалмағаннан біраз бұрын ғана қарындасым ішкі Қытайға оқуға кеткен еді. Жәпей (шын есімі Жансейіт) әкемнің туған інісі. Өртеніп кеткен үйдің орнында шошайып Жәпей екеуіміз ғана қалдық. Әке мен шеше бардағы байлықтан дым қалмады. Енді аш қалмау үшін, жергілікті байларға өзім жалданып күн көруге көштім…

Толық оқу…

Табиғаттың тартуы – Әулиеағаш.

Жетісу жерінмде жуандығына бес адамның құшағы әрең жететін, жеті ғасырдан бері өсіп тұрған алып ағаш бар. Күллі халық ол ағашты «Әулие ағаш» деп атайды.

Ел ішінде ағашқа қатысты аңыз-әңгімелер мен болған оқиғалар жиі айтылады. Дендролог мамандар бұл ағашқа ғылыми анықтама бермесе де, оның кәдігімгі қарағаш екені мәлім. Және оның жасы ел айтып жүргендей 700 емес, 750 жылдан да көп болуы мүмкін.

Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары Қазақстанның Қытайдағы елшісі болып қызмет атқарған, қазірде Мәжіліс депутаты Қуаныш Сұлтанов Әулие ағаш туралы мынадай қызықты дерек келтіреді: «Ағаш жайында алғаш рет 1757 жылы Қытай императоры Цянь Лунь сөз еткен. Ол өзінің жазғы резиденциясында Нұралы Сұлтан бастаған қазақтың 11 елшісін қабылдап, ұзақ әңгімелескен екен. Сонда император қазақ елшілерінен: «Біздің адамдар Сіздердің жерлеріңізде көлеңкесіне 50 атты адам сыйып кететін, 500 жылдан өсіп тұрған алып ағаш бар деп айтып келді. Сол рас па?» деп сұрағанда қазақ елшілері ондай ағаштың Жетісу жерінде расымен бар екенін, бірақ олар бұл сапарда Алтай арқылы келгенін айтады.
Толық оқу…

Жер қабылдамаған бейбақтар

🍂 Ауылымызда Мәлікқазы деген ақсақал болып еді. Бірде, ауызашарда, қазақтың «жер қабылдамады» деген сөзі жайлы әңгіме өрбіді. Мен сенімді жолмен жеткен мына бір хадисті айтып бердім: «Нәжжар ұлдарынан бір христиан бар еді. Алғашында мұсылмандықты қабылдап, «Бақара» және «Әли Имран» сүрелерін оқып жүреді. Пайғамбарға (с.ғ.с.) уаһи жазып беретін. Ардақты Мұхаммед пайғамбарымыз (с.ғ.с.) өзіне түскен аяттарды кейбір сауатты кісілерге жазғызатын. Жалпы саны қырық шақты сондай кісілер пайғамбарға түскен уахиларды жазу арқылы аяттардың сақталуына атсалысқан. Сол кісі кейіннен қайтадан христиандыққа қайтып: «Мұхаммед ештеңе білмейді. Тек менің жазып бергендерімді ғана біледі» деген сөзді тарата бастайды. Ол өлген соң христиандар оны жерлейді. Алайда, жұрт ертеңіне оның денесін қабірдің сыртқа шығарып тастағанын көреді. Сонда христиандар: «Бұл – Мұхаммед пен сахабаларының ісі. Өздерінен кеткен соң бұл бауырымыздың кебінін шешіп, денесін далаға тастап кетті», — деп жала жабады. Терең шұңқыр қазып, оны сол жерге көмеді. Бірақ, ертеңіне оны жердің тағы да сыртқа шығарып тастағанын көреді. Христиандар бұған тағы да мұсылмандарды айыптайды. Бір жерден тағы да шұңқыр қазады. Бар күштерін салып тереңдетіп қазады. Бірақ, ертеңіне дененің тағы да сыртта жатқанын көреді. Сонда христиандар бұл істі адамдардың жасамағанын түсініп, мәйітті көмбей қалдырады. Хазірет Пайғамбар бұл кісі өлген кезде «Жер оны қабылдамайды» деп ескерткен екен».

Айтылған насихатты аса бір ыждаһаттылықпен тыңдаған Мәлікқазы ата күрсініп қойып, былай деген-ді: «Е-е, балам, Мейірімі шексіз Жаратқанның ашуы да сұрапыл қой… Бұндай бейбақтар біздің қазақтың да арасында ара-тұра кездесіп қалады. Ондайларды жұрт «Құдайдың қарғысы тиген» дейді… Мен сендерге бала кезімде көрген бір уақиғаны айтып берейін. Ол кезде арғы бетте, Қытай жеріндеміз. Бала болсақ та, ес тоқтатып қалған кезіміз. Бір күні ауылдың іші дүрлігіп кетті. «Кешегі қайтыс болған Бәленбайдың мәйітін далаға шығарып тастапты» деген сөз желден де жылдам тарады. Содан жаңағы кісіні қайта жерледі. Сұмдығы: ертесі оның денесі тағы да далада жатты. «А, Құдай, кешіре гөр! Я, Алла!» деп шулап жүріп, көрді тереңірек қаздырып, төрт бұрышына төрт қазық қақтырып, әлгі бейбақтың мәйітін сол қазықтарға шандырлап байлап, қайта көмді.

Толық оқу…

Ата жолы қазаққа не береді?

Осы күнгі адамдарға, қоғамға қарап отырсақ жоқ іздеген жолаушы тәрізді. Әйтеуір, бірдеңе іздеген пенделер. Өмірден бақыт тапқысы, Алла Тағала берген нығметтің бәрін иеленгісі келеді. Бұл жолда батыстың білімімен қаруланған психологтардың наны жүріп тұр. Рухы аш халық нені де сіміріп алуға дайын. Біреу өмірден мән іздейді, біреу бақыт, енді бірі байлық, бір пенделер берекесі кеткен отбасын сақтап, араққа салынған күйеуін қалай құтқарсам деп жанталасып жатыр. Сан түрлі сұрақтың жауабын іздеген әйелдер әлеуметтік желі арқылы топ құрып білгенін ортаға салып талқылап жатқаны. Иә, әйелдер. Көбіне рухани кемістікті қалай толтырам деп ізденіп жүрген сол әйел қауымы. Сол жоқ іздеген жолаушының бірі мен болдым. Осындай топтарға қосылып біреуден кеңес алдым, біреуге кеңес бердім. Осылай, тырмысып,ізденіп жүріп бір күні Ата жолы тобына қосылдым.

Міне, осы жерден қазынаға жолықтым, бар керегімді таптым. Өмірімде орын алған олқылықтардың орны толды, мазалаған сансыз сұрақтың жауабын күн сайын ұстазымыз Тоқберген ағаның видеосынан тыңдап жатырмын. Нағыз ілім-білімнің қайнар бұлағына тап болдым. Ұстаз бен Айболат ағаның сұхбатынан күнде бір жаңалық ашамын.

Сонымен Ата жолы халыққа не береді деген сұраққа жауап бере кетсем.

Ата жолы қазағым, елім, халқым деген нағыз еңіреген ерлер бас қосқан әлеуметтік топ. Ата жолының мақсаты — Қазақ деген ұлы халықтың ұмытылып кеткен тілін, ділін, дәстүрін, ата дінін жаңғыртып, заманға енгізу. Сол арқылы жаһанданудың аждаһасынан жойылып кетудің сәл ақ алдында тұрған халықты сақтау.

Толық оқу…

ҚАЛЫБЫҢА ҚАЙТ! «Ата жолы» халыққа не береді?!

Батиха дәрігердің үкімін естігенде есеңгіреп қалды. Ота, ота! Бұл қашанға дейін жалғаса береді!? Ау, күні кеше ғана өлімнің есігін қағып келді емес пе?

Әні-әне, сондықтан бұл ісік өспей тұрып алып тастау керек!

Япырмай, Батиханың басына қасіреттің қара бұлты үйіріліп, қиямет қайым төнгеніне біраз болды. Бұдан шығатын жол бар ма өзі.

-Сүрт көзіңді сораңды ағызбай! -деген өктем үннен есін жиса, бода-бода еңіреп келеді екен.

Қасына отырғызған осы бір бейтаныс кейуана ең жанашыр жан сияқтанып көрінді.

-Апа-ау, балаларым жас, енді қайттім?…

-Жап басыңды, албасты ұқсамай!

Бұл үнсіз қол сөмкесі нен тастамайтын орамалын алып шашын милықтата байлады.

Толық оқу…

Абылай ханның дүниеге келуі.

Абылай дүниеге келерде, анасы босана алмай алты күн қиналады.

Əрі-беріден соң жаны ауырғанда:

— О, жаратушы тəңірім ! Жанымды қинамай ал, -деп алты қанат ақ үйдің керегесінен ұстап сілкілегенде, киіз үй шайқалады. Жетінші күні Мəртөбеден үлкен астан шыққан бұрымды Ақай əулие ауылға жақын маңнан түйемен өтіп бара жатып, сол маңдағы кездескен келіншектен:

— Анау алты қанат ақ үй қалай -қалай шайқалады? -деп сұрайды. Жас келіншек иіліп сəлем салып:

— Апа, ниетіңізді періште қабыл етсін, перзент босана алмай жатқан өзіміздей бір келініңіздің жан айқайы,- дейді. Істің жайын ұға сала Ақай əулие түйесін бұрып, алты қанат ақ үйге қарай жүреді. Дауыс жетер жер ара қашықтық қалғанда, түйесінен түсіп алып, қобызын қолына алып, ақ шанағын сыпырып, «Адыра жаның босасын» деген сарынды тартқанда, үй ішіндегі босана алмай жатқан келіншек бірден сылқ етіп, тəтті ұйқыға кетеді. Мынау сарынды естіген ел Ақай əулиенің жанына жиналып қалады. Əулие ашуланып:

Толық оқу…

АҚЫЛДЫ ӘЙЕЛ — ғибратты әңгіме

Ұзақ жылдар бойына қарамағындағы елін әділеттікпен басқарған патша қайтыс болған соң, патша тағына оның мұрагері баласы отырады. Басына патша тәжін киген жас жігіт бірнеше күннен соң сарайындағы бүкіл уәзірлерін шақырып алып:

-Ертең барлығыңыз да қыздарыңызды менің алдыма алып келесіздер. Мен алдыма келген қыздарға ойымда жүрген үш сұрағымды қоямын. Кімде-кім менің қойған сұрақтарыма дұрыс жауап берсе, мен сол қызды өзіме өмірлік жар етіп аламын, — дейді.

Патшаның аузынан шыққан жарлығы екі болмайды. Ертеңіне әдемі киінген уәзірлердің қыздары патша сарайына түгел жиналады. Көркемдігі бірінен бірі өтетін, қаздай тізіліп тұрған сұлу қыздардың алдына келіп, беттеріне ойлана қараған жас әмірші:

-Менің сіздерге қояр үш сұрағым мынадай: машриқ пен мағрибтің арасы қанша, жер мен көктің арасы қанша, өтірік пен шындықтың арасы қанша? Үш күннің ішінде менің осы сұрақтарыма дұрыс жауап берген қызды мен өзіме некелеп аламын, — деп жарлық шашады. Сарайға жиналған уәзірлердің қыздары жас әміршінің аузынан шыққан бұл сұрақтарға лайықты жауап таппай қиналады. Қыздарына жәрдем бермек болған уәзірлердің өздері де патшаның сұрауларын шеше алмай тығырыққа тіреледі. Уәзірлер мен қыздарының ақылды патшаның қойған сұрақтарына жауап бере алмай қиналып жатқаны туралы хабар ел ішіне желдей есіп кетеді. Бұл хабар сол жақын маңайда қой бағатын шопанның қызының құлағына тигенде:

Толық оқу…